راهنمای جامع محاسبه مالیات اشخاص حقیقی و حقوقی در ایران
محاسبه مالیات اشخاص حقیقی و حقوقی در نظام مالیاتی ایران، فرآیندی پیچیده و متاثر از مجموعه ای از قوانین، مقررات و اصلاحات مستمر است. هر نوع درآمد – چه مربوط به افراد و چه شرکت ها – دارای قواعد و نرخ های مالیاتی ویژه ای است. علاوه بر این، وجود آیین نامه ها، معافیت ها، جرایم مالیاتی و تغییرات قانونی، می تواند تاثیر قابل توجهی بر میزان مالیات نهایی داشته باشد.
در این مقاله تلاش شده تا با بررسی دقیق تمامی جوانب و قوانین مرتبط، چارچوب جامعی از نحوه محاسبه مالیات برای اشخاص حقیقی (افراد) و اشخاص حقوقی (شرکت ها) بر اساس قوانین جاری کشور ارایه شود. هدف، فراهم کردن دیدی روشن برای طراحان ابزارهایی مانند ماشین حساب مالیاتی یا نرم افزارهای تحلیل مالیاتی است.
انواع مالیات ها در ایران
مالیات ها در ایران به طور کلی در دو دسته اصلی طبقه بندی می شوند:
۱. مالیات های مستقیم
این نوع مالیات به صورت مستقیم از درآمد یا دارایی افراد و شرکت ها اخذ می شود. مهم ترین زیرمجموعه های این دسته عبارت اند از:
- مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی
- مالیات بر دارایی (مانند مالیات بر ارث، مالیات سالانه بر املاک گران قیمت، خودروهای لوکس و...)
۲. مالیات های غیرمستقیم
در این نوع، مالیات به صورت غیرمستقیم از مصرف کننده دریافت می شود. رایج ترین نمونه آن، مالیات بر ارزش افزوده (VAT) است که به عنوان درصدی از قیمت کالاها و خدمات محاسبه می شود. حقوق و عوارض گمرکی نیز در این دسته قرار می گیرند.
قانون مالیات های مستقیم، منابع مختلف درآمدی مشمول مالیات را به طور شفاف مشخص کرده است؛ از جمله:
- درآمد حقوق و دستمزد
- درآمد مشاغل و کسب وکارها
- درآمد اجاره املاک
- درآمدهای اتفاقی
- سود شرکت ها
مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی
درآمد اشخاص حقیقی شامل مواردی مانند حقوق و دستمزد، مشاغل آزاد، اجاره املاک، درآمدهای اتفاقی و کشاورزی است. هر کدام از این منابع درآمد، مشمول مقررات خاص خود هستند. به طور کلی، ایران از نظام مالیاتی پلکانی برای این دسته استفاده می کند.
مالیات بر حقوق
کارفرما موظف است مالیات حقوق را کسر و پرداخت کند. در سال ۱۴۰۳، سقف معافیت مالیاتی سالانه ۱۴۴ میلیون تومان (۱۲ میلیون در ماه) است. مازاد بر این مبلغ، مشمول نرخ های پلکانی زیر است:
- تا ۱۶۸ میلیون تومان: ۱۰٪
- تا ۲۷۶ میلیون تومان: ۱۵٪
- تا ۴۰۸ میلیون تومان: ۲۰٪
- بیش از ۴۰۸ میلیون تومان: ۳۰٪
مثال:
فردی با حقوق ماهانه ۱۵ میلیون تومان در سال ۱۸۰ میلیون درآمد دارد. ۱۴۴ میلیون تومان معاف و ۳۶ میلیون تومان باقی می ماند که با نرخ ۱۰٪ مشمول مالیات است (۳٫۶ میلیون در سال).
مالیات بر مشاغل
درآمدهای حاصل از مشاغل آزاد پس از کسر هزینه های قابل قبول و معافیت ماده ۱۰۱ (۱۰۰ میلیون تومان در سال) مشمول نرخ پلکانی می شوند.
- تا ۵۰ میلیون تومان: ۱۵٪
- تا ۱۰۰ میلیون تومان: ۲۰٪
- بیش از ۱۰۰ میلیون تومان: ۲۵٪
در صورت استفاده از سامانه فروش، معافیت پایه می تواند به ۱۴۴ میلیون تومان افزایش یابد.
مالیات مقطوع (تبصره ۱۰۰)
برای مشاغل با درآمد پایین (کمتر از ۲۱٫۶ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۳)، مالیات می تواند به صورت مقطوع تعیین شود. در این حالت، نیازی به ارایه دفاتر مالی نیست.
سایر درآمدهای اشخاص حقیقی
- اجاره املاک: ۲۵٪ معاف؛ ۷۵٪ مشمول مالیات با نرخ پلکانی
- درآمدهای اتفاقی: نرخ ثابت ۲۵٪
- سود سپرده های بانکی: معاف از مالیات
- فعالیت های کشاورزی: معاف از مالیات
- ارث: بسته به نوع دارایی و طبقه وراث (۳٪ تا ۳۰٪)
مالیات بر درآمد شرکت ها (اشخاص حقوقی)
طبق قانون، شرکت ها مکلف اند ۲۵٪ از سود سالانه خود را به عنوان مالیات عملکرد پرداخت کنند. شرکت های تولیدی دارای پروانه بهره برداری مشمول نرخ ۲۰٪ در سال ۱۴۰۲ هستند.
معافیت ها و نرخ های ترجیحی:
- شرکت های تعاونی: نرخ کمتر (گاه ۱۰٪)
- دانش بنیان ها: معافیت ۱۵ ساله برای فعالیت های دانش بنیان
- مناطق آزاد و محروم: معافیت ۵ تا ۲۰ سال
- فعالیت های خاص (نفت، صادرات، گردشگری): نرخ صفر یا معافیت
مالیات بر ارزش افزوده (VAT)
در سال ۱۴۰۳، نرخ VAT به ۱۰٪ افزایش یافت. کسب وکارها باید فاکتور رسمی صادر کرده و در سامانه مودیان ثبت کنند. VAT کالاهای اساسی مانند دارو، نان و خدمات درمانی معاف است.
از سال ۱۴۰۴، عدم ثبت فاکتور در سامانه معادل کتمان درآمد محسوب می شود.
معافیت ها و مشوق های مالیاتی
- معافیت ماده ۸۴ و ۱۰۱ برای افراد و مشاغل
- معافیت کشاورزی، صادرات غیرنفتی، فعالیت های فرهنگی و آموزشی
- معافیت واحدهای تولیدی جدید تا ۵ یا ۱۰ سال
- تخفیف در نرخ مالیات برای رشد درآمد ابرازی
جرایم مالیاتی
- عدم تسلیم اظهارنامه: جریمه ۳۰٪ غیرقابل بخشش
- کتمان درآمد یا هزینه غیرواقعی: جریمه ۳۰٪
- تاخیر در پرداخت: جریمه ماهانه ۲.۵٪
- تخلفات سامانه مودیان: جریمه ۱۰٪ مبلغ فروش
برخی جرایم تا پایان ۱۴۰۳ قابل بخشودگی اند.
تغییرات مهم آینده
- اجرای مالیات بر عایدی سرمایه (CGT) از سال ۱۴۰۶
- مالیات بر خانه و خودروهای لوکس
- حذف معافیت های غیرضروری در برنامه هفتم
- حرکت به سمت مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی
- افزایش سهم مالیات در بودجه عمومی کشور
جمع بندی
رعایت دقیق قوانین، بهره گیری از مشوق ها، ثبت صحیح اطلاعات در سامانه مودیان و آشنایی با اصلاحات جدید، مهم ترین اقداماتی هستند که اشخاص حقیقی و حقوقی برای جلوگیری از جرایم مالیاتی و استفاده حداکثری از مزایا باید انجام دهند.
